22. oktober 2021

Da verda heldt pusten

I oktober 1962 var det nære på at Cuba-krisa sendte verda ut i ein ny storkrig. Flyfoto viste at Sovjet bygde rakettbasar på Cuba. USAs president, John F.  Kennedy, erklærte i ein TV-tale 22. oktober at USA ville blokkere skipstrafikken for å hindre leveransane, og kravde avvikling av anlegga.

Dramatiske dagar følgde, med sovjetiske lasteskip på veg mot blokadelina. Situasjonen vart løyst ved direkte forhandlingar og den påfølgande sovjetisk tilbaketrekkinga.

Så til noko meir triveleg: 22. oktober 2021 kan vi gratulere Johannes Høstflot Klæbo med 25-årsdagen. På tross av sin enno unge alder, har han ei imponerande merittliste å sjå tilbake på.

Høstflot Klæbo har vunne tre OL-gull, seks VM-gull, ein VM-bronse, fire NM gull og ein NM-bronse. Frå junior-VM har han tre gull og to bronse. Rekka av enkeltseirar i verdscupen har så langt stoppa på 40.

I sesongen 2018/2019 vann Johannes Høstflot Klæbo Tour de Ski som den yngste mannlege løpar nokon gong.

Det er vel i grunnen berre å vente på fortsettinga. Til vinteren er det igjen OL....

22. oktober 2021

Kvar vart det av terningen?

I dette forferdelege haustveret kan det kanskje hjelpe med eit hyggeleg sommarminne frå Tæla.

Laurdag 9. juli 2005 hadde vi besøk av Gudrun og Gunnar. Det vart utandørs yatzy. På ein veranda med glipe mellom golvborda kan det vere risiksport.

Det gjekk ikkje betre til enn at ein terning hamna under golvet. Gunnar tok som vanleg ansvar, lokaliserte terningen og fekk lirka han fram. Spelet kunne gå vidare og kvelden var berga.

20. oktober 2021

Ei lita historie om ei handgjerningslærarinne

På nettet kom eg over dette flotte bildet av Ingeborg Kvendbø (f. 1906) frå Åslykkja. Ingeborg var i mange år handarbeidslærarinne i Surnadal.

Bildet er frå 1950, da ho var handgjeringslærarinne, som det heitte den gongen, på Tynset Folkehøgskole. Eg fann også ein notis i avisa Østlendingen for 14. februar 1952, der vi ser at Ingeborg underviste på eit kveldskurs i prydsaum på Tynset.

I nettsøket mitt dukka det opp ei ei lita melding om Ingeborg i Bergen Arbeiderblad. Den stod 21. september 1939, og viste at Hosanger skulestyre da tilsette Ingeborg som handgjeringslærarinne i Molvik og Bysheim kretsar. Om ho verkeleg tok denne jobben, har eg ikkje klart å finne ut. Tilsettinga skjedde på eit tidspunkt der storkrigen truga ute i Europa, så kanskje vart ho heime?

Ingeborg var tidleg ute med å ta sertifikat. Ikkje anna enn eg har klart å finne ut, var ho den første kvinnelege bilsjåføren på Eidet.

Ho og søstera Ann var venninner med bestemor mi Berta, og var ofte på besøk i Utigard. Eg har mange trivelege minne om dei begge. Bror Bjørn hadde eit ekstra nært forhold til Ingeborg og Ann. I mange år var det fast tradisjon at han ut på dagen julaftan vart køyrt til Lykkja for å utveksle presang med dei to.

7. oktober 2021

Var Torgeir Brandtzæg den eigentlege oppfinnaren av v-stilen?

Var Torgeir Brandtzæg den eigentlege oppfinnaren av v-stilen i hopp? I samband med at den tidlegare storhopparen fylte 80 år 6. oktober, har spørsmålet på nytt dukka opp i sosiale media.

Det er eit faktum at svært mange svevbilde av Brandtzæg viser det ein kan kalle ein forsiktig v-stil. Kor bevisst Brandtzæg sjølv var på denne skiføringa veit ikkje eg. Men han hoppa som regel svært langt. Det vitnar dei gamle resultatlistene om. Ogndølen vart også kjent for sin svært dristige stil. Det vart sagt at han åt iskrem frå skituppane.

Torgeir Brandtzæg fekk ein suksessrik, men kort karriere. Etter eit stygt fall i finske Pitkävuori i 1965 måtte han legge opp, før han hadde fylt 24 år. 13. mars 1964 klarte for øvrig Brandtzæg å hoppe 97 meter på trening i Holmenkollen. Bakkerekorden på det tidspunktet var 84,5 meter. Da gjekk han over ende og øydela hælen i nedslaget, som i realiteten skjedde ute på sletta.

I 1964 tok Torgeir Brandtzæg bronse i begge bakkane under OL i Innsbruck. Han vann Hoppuka 1964/65, rennet i Lahti i 1965 og NM stor bakke i 1963, 1964 og 1965.

22. september 2021

Mjølkekontrolløren - ein populær gjest

Fjøskontrollløren eller mjølkekontrolløren, eg trur han vart kalla begge delar blant folk, høyrer historia til. Tidleg på 60-talet var derimot besøk av kontrolløren enno eit fast innslag i kvardagslivet.

I ei verd som ikkje var så veldig stor, var det stas når Jakob Melhus, kontrollør for Stangvik og Eidet, kom på besøk. Etter at han var ferdig ute i fjøset, sette han seg ned ved kjøkkenbordet og noterte ned måleresultatata. Det var spennande å sjå på.

Slik eg hugsar desse besøka, var det ingen stressa mann som kom til gards. Jakob hadde tid til å prate med oss smågutane, og servering var sjølvsagt obligatorisk. Vi likte han godt.

Tabellane over er henta frå Tidens Krav fredag 22. september 1961. Eg ser at Laila frå Utigard Kvennbø står på lista over dei høgstytande kyrne. Eg hugsar kua. Far min var fersk gardbrukar den gongen.

Eit nostalgisk innblikk i ei anna tid.

22. september 2021

Ein forfriskande jubilant

På denne dagen fyller prinsesse Märtha Louise 50 år. Ho kom til verda 22. september 1971.

Märtha Louise skulle bli ei prinsesse som ikkje var redd for å gå eigne vegar.  Ho har ikkje vore offisielt medlem av kongehuset etter at ho gifta seg med Ari Behn i 2000. Sidan har ho heller ikkje vore tiltala som H.K.H. Gebursdagen hennar vart sløyfa som flaggdag frå 2005.

Eg har ikkje flaggstong. Men hadde eg hatt, ville eg ha flagga i dag. Eg tykkjer Märtha Louise er ei forfriskande dame.

Eit saftig uyttrykk

Tidleg på 60-talet lærte eg eit ord som eg sidan aldri har gløymt: «Høkkublåsar». Karane brukte dette ordet når dei tala om boksing, som tidleg på 60-talet kunne vere eit samtaleemne blant fredelege eidsbygger.

Boksing har aldri vore praktisert på Eidet, i alle fall ikkje i organiserte former. Men folk las Tidens Krav og Romsdalsposten, og fekk med seg at svensken Ingemar «Ingo» Johansson slo Floyd Patterson og tok VM-tittelen i tuingvekt. Det skjedde på denne dagen i 1959. Eg har inntrykk av det vekte ei viss interesse.

Sjølve bokseterminologien var det vel ingen som forstod seg på. Å seie «uppercut» vart for avansert. Men «høkkublåsar», derimot, den satt!

8. september 2021

Snart bankar vinteren på

September er ein lunefull månad. Den ka gje oss alt frå fine sommardagar til barske hauststormar.

Dette bildet er tatt på Tæla 8. september 2012. Snøen ligg heilt ned til foten av Bollknubben, og skodda hengt tungt over Sul-toppane og Gråfjellet.

Framleis håpar vi på mange fine dagar i fjellet. Men det er ikkje lenge før vinteren bankar på. Slik er det berre.

8. september 2021

Marias dag på primstaven

Primstaven minner oss fleire gongar i løpet av året om jomfru Maria. Dagen i dag er Marimesse siare, eller jomfru Marias fødselsdag. Andre Maria-dagar er Maria bodskapsdag, søndag nærast 25. mars, Marit Vassause 20. juli og Marimesse førre, jomfru Marias himmelfart, 15. august

Marimesse siare var ifølge Frostatingsloven ein heilagdag som vart feira 8. september. På latin blir den omtala som Festum nativitatis. Det er altså jomfru Marias fødselsdag som blir feira. Det var ein av de 16 viktigaste heilagdagane i Frostatingsloven og hadde krav om nonshelg før. Det vil seie at det skulle ikkje gjerast arbeid frå non (klokka 15) lørdagen før til det lysna måndagen. (Kjelde: Wikipedia).

8. september 20201

Målinga tok feil

På denne dagen i 2005 viste ei meingsmåling for første gong på to år borgarleg stortingsfleirtal. Men målinga tok feil. Valet nokre dagar seinare ga raudgrønt fleirtal og Jens Stoltenberg vart statsminister. 

26. august 2021

Man tager det man haver

Når ein har hytte langt frå veg og folk, kan ein ikkje vere så nøye på det.

Desse visdomsorda kom frå ein kar, som til liks med oss som residerer på Tæla må gå eit godt stykke for å kome fram til hytta si. For eigen del kan eg legge til: Når ein har hytte langt frå veg og folk, er det viktig å ta kreativiteten i bruk og utnytte det ein har når noko skal gjerast. Tunge materialbører opp liene er noko ein gjerne prøvar å unngå - sjølv om det opp gjennom åra har vore mange av akkurat den sorten.

Dette bildet er tatt i Tælastuå i 2002. Den sommaren sette vi i stand det rommet som opphavleg var kombinert gang og uthus til kjøkkenkrok. Her nærmar eg meg, etter eit par vekers arbeid under oppsyn og rettleiing av Gunnar, å bli ferdig med verket. Ikkje Sigdal, akkurat, men på ei veg- og strømlaus hytte eit veldig stort framsteg. Noko av det fine med å halde til på ein slik plass, er at du lærer deg til å sette pris på dei små gledene i kvardagen.

Apropos kreativitet: Kjøkkenbenken er ramma til ein gammal divan. Først var den nokre år i bruk som kjøkkenbenk inne i stua. Da det vart eigen kjøkkenkrok saga vi divanen i to, og fekk til ei svært avansert vinkelløysing.

No har kjøkkenet vore i bruk i 19 år. Her har vi kokkelert og styra. Ja, her har det har det verkeleg vore laga til mange herremåltid.

Det er utruleg kva ein får til ved å «tage det man haver».

26. august 2021

Alltid foran

På denne dagen i 1990 kom Dagbladet ut med si søndagsavis. Dei tok konkurrentane på senga, men kunne gle seg over å vere utan konkurranse på helg berre denne eine søndagen. VG la breisida til, og allereie veka etter var dei klare med søndagsavis. Også Bergensavisen kom raskt etter.

Dette var i papiravisa si desiderte storheitstid her i landet. Både Dagbladet og VG hadde stor suksess ned sine søndagsaviser, sjølv om VG etter berre kort tid var suverent størst også på denne vekedagen.

I dag er det berre VG og Aftenposten som har søndagsaviser i Norge. Pioneren Dagbladet la ned søndagsavisa i 2014.

21. august 2021

Turistane må få vite kva dei ser

Etter ein liten ferietur, som m.a. gjekk over Sognefjellet, slår det meg at det er stor forskjell på korleis ulike kommunar og ulike strøk av landet er i stand til å skape stoppunkt som kan fange interessa til dei vegfarande.

Ofte skal det ikkje så mykje til. Folk er opptatt av fin natur. Får dei i tillegg informasjon om kva dei ser, gjev det opplevinga ein ekstra dimensjon.

Over Sognfjellet passerte vi med jamne mellomrom tilrettelagde plassar, der folk, i tillegg til å fotografere, kan skaffe seg kunnskap om det dei ser. Fjelltoppar, vatn og setrer - alt dette har jo namn. Bildet over er tatt frå eit fint oppbygd utsiktspunkt ved Jotunheimen Fjellstue. Vi ser elva Bøvre, og setrene Måfå (nærast) og Vassenden.

Landskapet her er vel ikkje spesielt spektakulært. Men skiltet som varslar eit utsiktspunkt gjorde at vi stoppa - og lærte nok nytt.

I Hustadvika kommune, der eg bur, er det gjort mykje for å gje turistane god informasjon. Men kva med mine to andre «heimkommunar», Surnadal og Sunndal? U-land, er vel svaret. Begge kommunane har utruleg mykje å by på. Men informasjonen til turistane er elendig.

Eit par døme: Dei som stoppar på Utsikten i Surnadal møter eit mektig fjellpanorama. Men dei får ikkje vite kva dei ser. Kva med noko så enkelt som ei skive og ein pil som viser namnet på toppane?

Fjellkommunen Sunndal har også Vinnu, den høgste Fossen i Europa og den sjette høgste i verda. Gjennom alle tider har turistane passert denne attraksjonen utan å ane kva dei har sett. Ikkje så mykje som eit lite skilt! Kanskje blir det no ei steintrapp opp til attraksjonen - om bakstreverske politikarar skulle finne på å halde fred.

Mange kommunar har mykje å gå på når det gjeld det eg her skriv om. Kostnadane treng ikkje å vere så store. Men så var det dette med viljen...

21. august 2021 

«Dæm ska skrem oss no»

21. august er det 53 år sidan Tsjekkoslovakia vart invadert av ein halv million soldatar frå Warszawapakt-landa Sovjet, Polen, Ungarn og Bulgaria. Det kommunistiske partiet i Tsjekkoslovakia eksperimenterte med demokratisering og andre reformer. Det skulle ikkje storebror Sovjet ha noko av.

Invasjonen sette ein støkk i ei heil verd. Når stormakta i aust viste musklar, skapte det frykt.

Eg hugsar at eg var med far min på bua denne dagen i 1968. Der trefte vi Stinus Melling. Karane kom i prat om dei utrivelege nyheitene frå Tsjekkoslovakia.

«Dæm ska skrem oss no», sa Stinus.

Desse alvorsorda gjorde inntrykk på ein 13-åring.

3. august 2021

Vindmøllene reiser seg på Haramsøya - nytt innslag i utsikta frå Bud

Vindmøllene reiser seg på Haramsøya. No kan vi sjå dei frå Bud. I alt skal det reisast åtte vindturbiner.

Frå Bud til Haramsøya er det om lag fire mil i luftline, så for oss her inne på fastlandet blir dette ikkje noko anna ein eit nytt innslag i utsikta. Dei som bur på Haramsøya har eit heilt anna syn. Dei har kjempa hardt for å unngå dei store naturinngrepa som utbygginga medfører.

Vindkraftverket vil gi nok fornybar energi til dei rundt 9.000 innbyggarane i gamle Haram kommune, som med tvang vart innlemma i Ålesund.

På bildet ser vi fremst til høgre vindmøllene på Harøya, som har vore der i meir enn tjue år. Dei seks vindmøllene på fjellryggen lenger bak ligg på Haramsøya. 

Toppen som stikk opp til venstre i bildet er Goaldet (490 moh.) på Lepsøya. Den ruvande toppen litt lenger til høgre er Skulen (460 moh.) på Skuløya. Haramsøya ligg mellom desse to øyane. Den litt mørkare ryggen framom Skuløya er Fjørtofta.

Når Nordøyvegen står ferdig, vil Lepsøya, Haramsøya, Skuløya, Fjørtofta, Harøya og Finnøya alle bli landfaste. (Klikk på bildet for å  forstørre).

45.94
- kor var du da Karsten Warholm vann OL-gull?

For min del kan eg berre tilstå først som sist: Eg låg i senga. Klokka fem, 20 minutt før 400 meter hekk starta, var eg lys vaken. Men så, heilt plutseleg, var klokka seks...

Ja, slik kan det gå. Heldigvis manglar det ikkje på repriser i våre dagar Eg har sett Karsten Warholm sitt løp mange gongar, og fått med meg reaksjonar og intervju i bøtter og spann. Det har vore ein dag i seiersrus.

Kva var det vi såg? Mange meiner OL-løpet til Karsten Warholm er ein av dei aller største idrettsprestasjonane gjennom tidene - ikkje berre nasjonalt, men også internasjonalt. Unikumet frå Ulsteinvik blir hylla av ei heil idrettsverd. 

Eg minnes vinter-OL i Sapporo i Japan for 49 år sidan. Vi stod opp brenntidleg for å sjå Erik Håker køyre for gullet i storslalåm. Etter 53 sekund enda det heile med knall og fall.

Karsten Warholm brukte sju sekund mindre på å bli olympisk meister... 

Mi gamle avis, Aura Avis, kunne 24. juli 1951 melde om ei storhending innafor slakterisamvirket. Nordmøre Salslag sitt nye anlegg på Sunndalsøra stod ferdig. Og det var ikkje berre nytt. Anlegget var også eit av dei flottaste i landet.

Rundt førti år seinare var det slutt for slakteriet på Sunndalsøra, som da var ei avdeling under Nordmøre og Romsdal Slakteri. Gjennom jobben som redaktør i avisa Fylket var eg tett på prosessen, som skapte sterke reaksjonar og ein amper debatt.

Nedlegginga vart gjennomført, og seinare gjekk også heile Nordmøre og Romsdal Slakteri over i historia. No heiter slaktersamvirket i Norge Nortura.

Lite visste bøndene i 1951 om kva som venta. Utviklinga innan landbrukssamvirket har gjort at det 70 seinare ikkje finst verken meierianlegg, slakterianlegg eller eigne felleskjøporganisasjonar i fylket vårt.

18. juli 2021

Slik kunne ei førsteside sjå ut for 60 år sidan

Kva skreiv avisene om for 60 år sidan? Svaret får ein ved å dykke ned i Nasjonalbiblioteket sitt arkiv.

Som gammal avismann finn eg både tidtrøyte og lærdom i å bla i gamle aviser. Dei fortel mykje om tida og tidsånda på den tida dei kom ut.

Førstesida til Tidens Krav 17. juli 1961 er eit studium verdt - av fleire grunnar. For det første ser vi at avisa si viktigaste side så å seie er kjemisk fri for lokalstoff. Med unntak av eit par små notisar, dominerer utanrikssakene.

I dag verkar denne stoffmiksen heilt absurd. Men vi må ikkje gløyme at folk sin tilgang til nyheiter var heilt annleis på denne tida. Folk hadde ikkje TV, og utanom avisene var det berre radioen som sendte nyheiter. Avisene, også dei lokale, hadde slik ein litt annan funksjon enn i vår tid.

Så kan ein sjølvsagt lure på om dei sakene som Tidens Krav tilbyr sine lesarar denne dagen var dei viktigaste på dette tidspunktet. Eg tvilar. Det heile verkar nokså kuriøst, om eg så skal seie det.

Men det forhindrar ikkje at denne sida, ut frå notidas standard, er svært kontroversiell. I 2021 ville ein 30-årig neger ha gjort redaktøren arbeidslaus.

18. juli 2021

Kortreiste ferieminne

På ein regntung søndag kan det passe med eit par sommarminne. Dei er begge frå 2015. Det øvste bildet er tatt på Hitra, der det var usedvanleg lett å kjenne seg heime. Sjølv om det, så vidt eg veit, ikkje finst hitrablod i årene mine.

Eg og Mette brukte fire dagar på å utforske Hitra og Frøya. Det var ein fantastisk fin og opplevingsrik ferietur av det kortreiste slaget, som eg meir enn gjerne anbefaler andre å teste ut.

Eit lite blogginnlegg frå turen finn du her.

Bildet under er tatt omtrent på same tida, og vi ser fruen av Tælastuå nyte lunsjen sin på Fintenkjarplassen. Fin utsikt, god mat og godt selskap - betre kan ein ikkje ha det.

(Klikk på bilda for å forstørre dei).

Når du kjem til Bud, blir du møtt av segl i vegkanten der det enten står «Fole fint i Bud» eller «Velkommen til Bud».

Ja, vi har det verkeleg fint her. Akkurat no er det heller ikkje berre vi fastbuande som tykkjer det. I Buaværet er det eit yrande liv av turistar som fartar omkring for å få med seg flest mogleg ferieinntrykk frå Hustadvika sin hovudstad.

Ein kveld denne veka tok eg med meg kameraet og var turist i eige nærmiljø - slik eg for så vidt ofte gjer. Ein del foto vart det. Nokre av dei ser du i bildeserien under. Og enda fleire bilde frå Bud finn du her.

Ei tapper kone og ein god hyttenabo

Eg beundrar kona mi Mette for utruleg mykje av det ho gjer og står for. Akkurat no beundrar eg ho nesten grenselaust for den innsatsen ho har lagt ned med å trene opp kneet sitt etter operasjonen 1. mars i år. Heilt sidan Mette kom heim frå sjukehuset har målet vore klart: Til sommars skulle ho greie å gå opp på Tæla igjen.

Torsdag 8. juli skjedde det. Mette meistra turen opp liene med glans, og ut på kvelden kunne vi sette oss ned og endeleg nyte det tradisjonelle spekematmåltidet første kvelden på hytta saman igjen. Ei stor stund for oss begge - og sjølvsagt aller mest for ho som hausta fruktene av fire månader med knallhardt arbeid.

Turen ned søndag gjekk også fint. Eg såg kor sliten den tapre kona mi var på slutten, men det ligg ikkje for henne å klage. Da vi sette oss i bilen, var konklusjonen klar: Ho gledde seg til neste tur. Og kanskje går det da an å presse marsjtida ned med eit kvarter?

For å unngå nokre bratte parti på stien om Haukarstokken, gjekk vi den gamle kløvstien. Han er ikkje så lett å finne for den som går der berre ein sjeldan gong. Men kva hadde skjedd? Jau, hyttenabo Bjarne hadde merka og rydda stien nokre dagar før vi kom.

Bjarne er ein ekte kamerat. Heil ved!

Ein dag med heimlege syslar og sykkelkjøp

Kalenderen viser 12. juli. Eg har nytta dagen til heimlege syslar. Graset veks, og eg manna meg opp og høvla over både vår eiga plen og naboen si.

I tillegg har eg kjøpt meg ny sykkel. Eg henta den på sportsforretninga i Elnesvågen i ettermiddag. I kveldinga vart det ein  jomfrutur på drøye ni kilometer. Ein million gonger kjekkare enn å gå!

Om denne dagen er det elles å seie at den på primstaven går under namnet Kari med riva. Dette er ein merkedag for slåttonna, to dagar etter Knutsmesse. Det het seg at Knut slo graset i ein dag før Kari kom etter med riva.

Andre ting som er verdt å merke seg 12. juli:

I 1896 vart Norges Ungdomslag stifta. Organisasjonen er altså 125 år.

Den legendariske kommentatoren Kjell Kristian Rike (d. 2008) ville ha fylt 77 år i dag, og det er 51 år sidan Thor Heyerdahl nådde Barbados etter ferda med Ra 2 over Atlanterhavet.

Ein av fire svarte dagar på 1900-talet

29. juni 1927 gjekk sola heilt i svart. Dette var ei av fire totale solformørkingar i Norge på 1900-talet. Ei total solformørking oppstår når Månen passerer mellom Jorda og Sola, og slik skjuler bildet av Sola heilt for oss på Jorda.

Eit søk i gamle aviser viser at hendinga fekk mykje omtale. Vi tek med artikkelen frå Nationen for torsdag 30. juni 1927. Den skal vere godt leseleg når du forstørrar bildet.

Ein storhoppar feirar gebursdag

Ein av våre store skihopparar på 60- og tidleg på 70-talet, Lars Grini, fyller 77 år 29. juni. Grini tok OL-bronse i 1968 og VM-bronse i 1970. I 1967 var han den første som nådde den magiske 150-metersgrensa. Grini sette verdsrkorden utan å bruke verken lue, hjelm eller briller. Farten i nedslaget skal ha vore rundt 140 km/t i nedslaget.

Dømt for å ha gitt ut pornografi

29. juni påkallar minnet om ei sak som skapte mykje rabalder på 1960-talet. På denne dagen i 1967 vart forfattaren Jens Bjørneboe sin roman «Uten en tråd» dømt som utuktig i Olso byrett.

Boka var skrive anonymt. men Bjørneboe vart raskt avslørt som forfattaren. Han sa i retten at boka var meint som ein parodi, for å skape debatt om pornografi i Norge. Det argumentet ville ikkje Oslo byrett høyre på. Boka vart beslaglagt og inndratt. Saka gjekk heilt til Høgsterett, som ikkje berre opprettheldt, men skjerpa dommen mot forfattar og forlag.

Forbodet mot boka er framleis ikkje oppheva reint formelt, men blir ikkje handheva. «Uten en tråd» er tilgjengeleg, og finst m.a. i Jens Bjørneboe sine samla verk.

Tjue år sidan glas og omn fór til vers

Tida går fort. Eg er inne i min 30. sesong som hytteeigar på Tæla. Stølen ligg ikkje lettvint til når noko tungt skal fraktast opp. Tre gonger har vi derfor brukt heltikopter til transport av større ting.

Timeprisen for eit helikopter kan i utgangspunktet verke høg. Men er du fleksibel og godt førebudd, og har avtale om at helikopteret tek oppdraget når det likevel fer forbi, blir dette faktisk nokså rimeleg. Et par-tre hiv tek ikkje meir enn sju-åtte timinutt.

Desse bilda er frå helikoptertransporten i juni 2001. Hytta skulle m.a. få nye glas og ny omn. Utstyret vart ordna til på Vollen utafor Gjeret, og som alltid var Gunnar primus motor. Da helikopteret kom, tok det ikkje lang tid før alt låg klart til utpakking utafor hytta.

Eg har bore opp nokre tonn med proviant og utstyr i sekken opp gjennom åra. Men helikopteret er det ingenting som slår! (Klikk på bilda for å forstørre).

Ein 50 år gammal heltedåd

Dette utklippet frå Tidens Krav 28. juni 1971 fortel om ein heltedåd på Sunndalsøra. Magnus Leirvik blir belønna av Garnegies Heltefond for å ha redda kameraten sin frå drukning. (Klikk på bildet, slik at du kan lese artikkelen).

Coop har gebursdag

Ny videokommentar: Bunadsgeriljaen tek glansen av bunaden

Eg har aldri vore eigarmann av ein bunad. Etter at Bunadsgeriljaen no har gjort det gamle stasplagget til ei politisert aksjonsuniform, vil eg også for alltid bli bunadslaus.

Sjå videoen her.

Krigen som aldri tek slutt

Det er 71 år sidan Koreakrigen starta. Den braut 25. juni 1950, da Nord-Korea gjekk til angrep på Sør-Korea.

Krigen utvikla seg raskt til ein internasjonal konflikt, der både USA og Kina var innblanda. Fram til 1953, da krigen i praksis tok slutt, mista fleire milllionar menneske livet.

Reint formelt pågår krigen framleis, Det har aldri vorte inngått ein varig fredsavtale mellom dei to statane, snart 68 år etter at kamphandlingane vart avslutta.

Ein tur til Mora: Han vann Vasaloppet ni gonger

25. juni 1917 vart den svenske skilegenda Nils «Mora-Nisse» Karls­son fødd i Östnor i Mora i Dalarna. Han levde til 2012, og vart såleis ein gammal mann.

«Mora-Nisse» sitt namn er først og fremst knytta til Vasaloppet, som han vann ni gonger. Vasaloppet går mellom Sälen og Mora, som er ei strekning på 90 kilometer. På det meste deltok over 16.000 løparar. No er deltakarkvoten redusert til rundt 15.000.

Eg var innom Mora på ein ferietur i 2004. Det er ein triveleg svensk småby, der du også sommars tid blir påmint om Vasaloppet. Portalen ved målgang står fastmontert heile året, og byen har eit eige museum for Vasaloppet, Vasaloppets Hus. Her kan du m.a. sjå ein svært livaktig modell av Nils «Mora-Nisse» Karls­son.

Mirakel på St. Hanskvelden

23. juni 1998. Ein fotballkamp. Norge slo Brasil. Ein St. Hanskveld heilt utanom det vanlege.

Ingen nordmann som ber på eit snev av fotballinteresse, vil gløyme denne kvelden. Eg sat heime på Hjelset og såg på. Åleine. Da Kjetil Rekdal skulle ta det berømte straffesparket, gjekk eg ut på kjøkkenet og heldt for øyrene.

Etter å gradvis ha opna for hørselen igjen, forstod eg kva som hadde hendt. Eg kunne gå inn på stua og få med meg reprisene. Som for øvrig går den dag i dag...

«Mirakelet i Marseille» er denne kampen kalla. Fotballgeniet Egil Olsen leia det norske landslaget den gongen. Berre han, med sine kunnskapar og ekstreme taktiske eigenskapar, kunne ha greidd dette. Å overmanne lag, som på kvar enkelt plass hadde betre spelarar enn Norge, var spesialiteten hans.

Etter kampen mot Brasil venta Italia i åttandedelsfinalen. Norge tapte 0-1. Drillo har i ettertid karakterisert denne kampen som eit av sine mest bitre nederlag.

- Det at vi tapte kampen mot Italia ... kampen ble jo en nedtur. De var ikke gode på den tiden. Det VM-et var ikke bare seieren over Brasil og «halleluja», men også en gedigen skuffelse siden vi ikke gikk videre. Tapet for Italia er et av de største nederlagene mine i karrieren, uttala perfeksjonisten Drillo i eit intervju med Aftenposten i juni i fjor.

Kampen 23. juni 1998 sette landet på hovudet. I romsdalstraktene var det veldig fint ver denne kvelden. Eg snakka med ein kar frå Kleive, som låg ute på fjorden og fiska medan kampen pågjekk. Da han kom heim, visste han kampresultatet, utan å ha hatt verken radio eller TV i båten. Lyden frå verandaene inne på land bar så godt utover fjorden at han fekk med seg det viktigaste.

Kongepar i 30 år

23. juni 2021 er det 30 år sidan Kong Harald 5 og dronning Sonja vart signa i Nidarosdomen.

For 73 år sidan på denne dagen vart Knut Hamsun dømt til å betale erstatning for si støtte til nazi-Tyskland under 2. verdskrig. Tre år før det, på St. Hanskvelden, danna Einar Gerhardsen si første regjering.

Den store lyrikaren Olaf Bull døydde på denne dagen i 1933, berre 50 år gammal.

St. Hansbål med kommunalt løyve

Dette bildet er frå Tæla i 2013. Mette og eg brenner St. Hansbål. Alt gjekk etter boka. Kommunalt løyve var innhenta på førehand.

Årets lysaste dag: No snur sola

21. juni er sommarsolverv dette året. Sommarsolverv kan også inntreffe 22. juni, slik som vintersolverv vekslar mellom 21. og 22. desember. Eit vanleg folkeleg uttrykk er at «sola snur» ved sommarsolverv.

Wikipedia forklarar sommarsoverv slik: «Sommersolverv er tidspunktet når jorden er i det punktet av banen, der den nordlige halvkule heller sterkest mot sola. Når sola står i sør midt på dagen har den sin største høyde over horisonten i året, og det er den dagen som har størst daglengde. Ved Krepsens vendekrets når sola opp til senit midt på dagen på dette tidspunktet.»

Vintersolverv har også ein plass i folketrua. Frå gammalt av skulle ein ikkje gjere større arbeid på denne dagen, da det meste ville gå gale. Særleg var det vanleg med forbod mot såkalla «kringgjerning», arbeid der noko gjekk rundt. I enkelte område trudde folk at vatnet ved sommarsolverv først vart til vin, så til eiter og deretter til vatn igjen. Det var derfor farleg å drikke vatn denne dagen. Av same grunn burde ein heller ikkje vaske klede, da dei kunne bli øydelagde av eiter. Regn før sommarsolverv ga tørrver, og omvendt. (Kjelde: Store norske leksikon).

Meteor trefte Trysil og hamna på museum

Visste du at ein ekte meteor er utstilt ved Naturhistorisk museum? Det gjorde ikkje eg.

Men uansett har det seg slik at 21. juni 1927 fall ein 640 gram tung steinmeteoritt ned i Drevdalen, i daverande Hedmark fylke. Ei stor eldkule vart observert om morgonen over store delar av Austlandet. Lyset var skarpare enn sola, og det vart høyrt ein smell som knuste glasruter fleire stader. Etter ein månad vart meteoritten funnen ved garden Barflo. I dag er den utstilt ved Naturhistorisk museum.

Eit jubileum i blått og kvitt

Laurdag 19. juni 2021 fyller Molde Fotballklubb 110 år. Klubben vart grunnlagt ni år etter stiftinga av Norges Fotballforbund, og tre år etter at Norge spelte sin første landskamp.

Eldsjela Klaus Andersen inviterte alle som var interesserte i fotball til eit møte på Utstillingsplassen i Molde 19. juni 1911 kl. 19. I samband med klubben sitt 35-årsjubileum i 1946, skildra Andersen den første treninga slik: «Det er riktig at det var meg som innbød til dannelse av Molde Fotballklubb. Hva jeg best erindrer fra denne tid er den første øvelsesdag vi hadde på Utstillingsplassen. Vi hadde ingen regler å gå etter. Det var vanskelig på den tid å få fatt på disse. Det eneste riktige ved dette spillet, var at vi hadde to goaler å sparke mot, og så sparket vi i øst og vest etter behag, bare vi ikke kom borti ballen med hendene, ellers var det ikke så farlig. Hadde nutidens ungdom sett denne kamp, ville de ha fått seg en hjertelig latter. Ja, sådan begynte den første spilleaften i Molde Fotballklubb.»

MFK er ein gammal klubb, men likevel ikkje ikkje gammal nok til å kome inn på lista over dei ti eldste eksisterande fotballklubbar i landet. Den ser ifølge VG slik ut: 1. Odd Grenland 31.03.1894, 2. Urædd FK 25.04.1894, 3. FC Lyn Oslo 03.03.1896, 4. Viking FK 10.08.1899, 5. Asker 14.12.1899, 6. FK Kvik 06.10.1900, 7. Gjøvik-Lyn 01.02.1902, 8. Fredrikstad 07.04.1903, 9. Sarpsborg FK 08.05.1903, 10. Ørn Horten 04.05.1904.

I dag er MFK ein stor og veldriven klubb, som gjennom åra har sikra seg tre seriegull og fire cupgull. (Kjelde: moldefk.no)

Kongeleg ekteskap i 45 år

19. juni 2021 kan kong Carl 16 Gustav og dronning Silvia feire 45 års bryllaupsdag. Silvia Sommerlath var frå Heidelberg i Vest-Tyskland, og kongen skal ha treft ho under OL i München i 1972.

Dei gifta seg i Storkyrkan i Stockholm, tre år etter at Carl Gustav hadde vorte konge.

Det svenske kongeparet har tre barn: Victoria, Carl Philip og Madeleine.

Ei tid med mykje dramatikk

På Facebook-sida mi kjem det stadig opp minne knytta til Oppdølsstranda. Dette bildet er frå 17. juni 2013. «Anleggsarbeid i Oppdølsstranda. Da er det bare å vente...», står det under bildet. Arbeidet med den nye tunnelen pågjekk for fullt på denne tida, og dette var nok årsaka til ventinga. Oppdølsstrandtunnelen vart opna 15. august 2014.

Dei siste åra før tunnelen kom, var prega av fleire svært dramatiske hendingar i Oppdølsstranda. Den som aldri vil bli gløymt, er det enorme steinraset som gjekk søndag 24. august 2008. Steinblokker på storleik med ein personbil flaug gjennom lufta. Ein person vart hardt skadd. Det kunne lett ha gått så uendeleg mykje verre.

I realiteten var det dette raset som sette fart i arbeidet med å sikre stranda med ein ny tunnel. Det er fleire enn eg som tvilar på om det i dag hadde vore nokon Oppdølsstrandtunnel utan storraset i 2008.

Ein viktig merkedag

17. juni  er Botolvsmesse, eller botsok, som dagen også blir kalla på norsk. Messedagen vart halden til minne St. Botolv, som var ein engelsk abbed som døydde omkring 680.

I Norge har Botolvsmesse vore ein viktig merkedag, også etter reformasjonen, sidan dette var samlingsdag for langtinga over heile landet. Dagen vart enkelte stader i Norge rekna som helligdag heilt ut på 1800-tallet. På primstaven er merket for botolvsmesse eit kors, ei krone eller ein bispestav. (Kjelde: lokalhistoriewiki.no).

Andre tider - andre summar

Politikarane hadde heit sikkert sitt å stri med i dei såkalla gamle dagar også. Det var vel like vanskeleg å få endane til å møtast da som no.

Men summane dei handterte var noko heilt anna enn i dag. I Tidens Krav 6. juli 1961 står det å lese om skulebudsjettet i Stangvik kommune. Det har ei ramme på netto om lag 277.000 kroner - altså pluss/minus halvparten av det ein lærar i dag tener i løpet av eit år.

Brutto lønsutgifter i folkeskulen er 213.000 kroner, medan tilsvarande kostnad i framhaldsskulen er på 21.000 kroner.

I nabokommunen Surnadal var den linedelte ungdomsskulen starta opp på denne tida. Der gjekk også elevane frå Stangvik. For kommunen medfører dette ei utgift på 34.000 til kroner skyss og innkvartering, samt 36.800 kroner i tilskot til Surnadal kommune.

Aluminiumsgiganten i støypeskeia

I Tidens Krav datert 13. juni 1951 finn vi eit stort oppslag om det komande aluminiumsverket på Sunndalsøra. Verket vart sett i drift i 1954, men planlegginga starta naturlegvis mange år før.

Tidens Krav slår fast at fabrikken vil få «kjempemessige dimensjoner». Utbyggingskostnaden var rekna til 206 millionar kroner, og det var behov for å tilsette mellom 800 og 900 arbeidarar - eller «mann», som det het den gongen.

Den enorme tilstrøyminga av arbeidskraft gjorde at det måtte skaffast husvære til om lag 400 familiar, i tillegg til like mange hyblar og enkeltom. Tidens Krav meinte å vite at det var kommunen som måtte løyse desse store oppgåvene.

Klikk på bildet av artikkelen, gjerne to gonger, slik at den blir lesbar.

Vi gledde oss for tidleg

I fjor på denne datoen, 15. juni, starta ei forsiktig gjenopning av landet. Norge opna grensene mot dei nordiske landa (i Sverige berre Gotland). Idretts- og svømmehallar og treningsstudio kunne igjen takast i bruk.

Lite visste vi da om kva som seinare skulle kome...

15. juni er Vitusmesse, i den kyrkjelege festkalenderen oftast kallla Viti, Modesti et Crescentie mart. På denne dagen kunne folk som leid av sanktveitsdans påkalle St. Vitus.

Fleire kjente norske personar er fødde på denne dagen: Komponist Edvard Grieg (1843), tidlegare sentralbanksjef Hermod Skånland (1925), politikar Erling Folkvord (1949) seglar Linda Andersen (1969) og fotballspelar Tore Andre Flo (1973).

Folk som har levd ei stund vil hugse dei strenge reglane for blending under krigen. På denne tida i juni 1940 var reglane innførte, og det måtte passast nøye på. I første halvdel av juni 1940 hadde 40 personar i Oslo, og heile 350 i Bergen, fått bot for dårleg blending.

Eit luftig jubileum

Preikestolen i Lysefjorden er eit av landets mest besøkte turistmål. Eg har vore der fleire gonger. I år er det 20 år sidan den første turen, da desse bilda vart tatt.

Over 330.000 turistar besøkte Preikestolen i 2019. Mykje har skjedd sidan eg var der første gongen. Besøket er fleirdobla, og traseen er enda meir tilrettelagt for turistane enn den var for 20 år sidan.

Turen til Preikestolen er ikkje spesielt krevjande, og du treng heller ikkje å vere  hausterk for å gjennomføre den. Men oppe på platået er det greit å ikkje briske seg for mykje. Frå kanten er det over 600 meter rett ned i fjorden.

Etter at den undersjøiske tunnelen mellom Stavanger og Tau kom, er det no ikkje meir enn ca. 45 minutt kjøring mellom sentrum av byen og parkeringsplassen ved Preikestolhytta.

Eit knyttneveslag eg aldri gløymer

9. juni 2021 ville Jon Lord, legendarisk keyboardist i gruppa Deep Purple, ha fylt 80 år. Han var ein fenomenal musikar, som etter mi meining var hovedmannen bak den heilt spesielle Deep Purple-sounden som oppsto med Mark II-besetninga.

Eg gløymer aldri da eg som 16-åring høyrde orgelsoloen på Highway Star for første gong. Snart femti år seinare kjenner eg framleis etterverknadane av dette musikalske knyttneveslaget.

For ein mann du var, Jon Lord!

Det blir meir om Jon Lord, som døydde 16. juli 2012, på Vebju Media Ansnes under Min musikk litt seinare.

Lytt til Highway Star her.

Kolbjørn med laksen og ei skidronning

Primstaven er merka som Kolbjørn med laksen 9. juni. Kolbjørn med laksen var messedag for den irske helgenen Columba, Skottlands apostel. Med denne dagen begynte den eigentlege sommaren. Primstavteiknet er fisk/laks. Laksen gjekk no opp i elvene.

Kolbjørn sin dag er også Berit Aunli sin dag. Ho har gebursdag 9. juni. Etter som ho er av den gylne 1956-årgangen, har ho no vorte 65 år.

Berit Aunli er ei av våre største skidronningar. I VM i Oslo i 1982 tok ho tre gull, og to år seinare, under OL i Sarajevo, var ho med på det norske laget som tok stafettgull.

Skikongen ville ha fylt 80

5. juni 2021 ville VM-kongen frå 1966, Gjermund Eggen, ha fylt 80 år. Eggen døydde 6. mai 2019. Tvillingbroren Jo, som også var VM-deltakar i 1966, lever framleis.

Gjermund Eggen ruver i den norske skihistoria. 1966 var hans store år. Seinare klarte ikkje Eggen å leve heilt opp til prestasjonane i Nordmarka.

Men VM-triumfane gjorde han umåteleg populær. Truleg mykje meir populær enn kva vi i dag er i stand til å forstå. Han ga ut sjølvbiografien «3 x gull» i samarbeid med Stein Berg i 1966. Året etter vart han platestjerne med «Engerdalsvalsen», som selde til sølvplate (25.000 eks), og han turnerte saman med Dizzie Tunes. I åra 1966 og 1967 var det ei tidobling i talet på nyfødde ungar som fekk namnet Gjermund her til lands.

Den enorme populariteten førte til reine folkevandringa til Eggen sin heimplass i Engerdal, Hylleråsen. Turistane ville sjå kor skihelten kom frå. Så lenge Gjermund Eggen levde, kom det busslastar med folk til Hylleråsen. Sjølv meinte han at han hadde tatt imot rundt 60.000 turistar i åra etter VM-eventyret.

Gjermund Eggen var ein stillfaren og sympatisk idrettsmann. Han ga skiinteresserte som er gamle nok til å hugse VM-dagane i Oslo minne for livet.

Ein krig mellom mange

Det er ikkje lett å halde styr på alle krigar i Midt-Austen. 5. juni 1967 starta ein av dei mest kjente, den såkalla seksdagarskrigen, etter omfattande israelske flyangrep. Våpenkvile vart underteina 10. juni. Da hadde Israel erobra Sinai og Gaza frå Egypt, Vestbredden med Aust-Jerusalem frå Jordan og Golanhøgdene frå Syria.

Seks år sidan ein travel bokvår

Sidan kalenderen viser 31. mai, fell det lett å mimre litt om Søyådalsboka. Boka vart lansert under Vårsøghelga i Bondehuset i Stangvik på denne dagen for seks år sidan. Over hundre interesserte møtte opp, så det vart ein stor dag.

Nokre dagar seinare signerte vi bøker på NMS Gjenbruk på Skei, godt assistert og traktert av dei trivelege butikkdamene Gudrun Bele og Kirsti Skei. Mange stakk innom for å slå av ein prat, og vi fekk selt ein del bøker. Aller trivelegast var besøket av Reidar Aasen, som påskjøna dei tre forfattarane med kvar sin flotte kniv.

Med unntak av Kvenndalsboka, har vi framleis både Søyådalsboka og dei tre Skarfjell-bøkene på lager

Eit trist 100-årsminne

31. mai 2021 er hundreårsdagen for dei forferdelege raseopptøyene i byen Tulsa i USA. Over 300 farga vart drepne av den kvite mobben, som til og med angreip det svarte nabolaget Greenwood med private fly.

Godt over 1.200 leilegheiter og forretningar, i tillegg tuil kyrkjer, skular og sykehus, vart øydelagde. Forutan dei drepne, vart 800 skadde sendt til sjukehus og om lag 10.000 personar vart heimlause.

Tysdag 1. juli skal president Joe Biden besøke Tulsa for å markere 100-årsdagen. Da president Donald Trump i si tid heldt folkemøte i byen, provoserte han dei svarte med ikkje å nemne massakren, som framleis blir omtala som eit ope sår i Tulsa.

Ei legende fyller år

29. mai fyller vokalist, pianist og komponist Gary Brooker 76 år. Heilt sidan Procol Harum vart starta på 1960-talet har Brooker vore frontfigur og sjef i gruppa. Han er ei levande legende.

Procol Harum og Gary Brooker vil for alltid vere uløyseleg knytta til songen «A whiter shade of pale», som kom ut i 1967. Dette vart ein hit heilt utanom det vanlege, og skal vere den mest spela songen i Storbritannia dei siste 75 åra. Den er den dag i dag ofte å høyre på norsk radio.

Etter mi meining er Procol Harum eit av dei beste banda som nokon gong har eksistert. Bortsett frå ein pause frå slutten av 70-talet og fram til 1991, har dei halde det gåande sidan 1967. Gjennom åra har gruppa gjeve ut fjorten studioalbum. I 1972 kom den fantastiske liveplata saman med Edmonton Symphony Orchestra. I dei seinare åra har m.a. liveplata «In Concert with the Danish National Concert Orchestra and Choir» kome til. Den vart utgjeve i 2009, og er utruleg nok nesten på høgde med Edmonton-albumet.

I samlinga mi står alle platene til Procol Harum. Det er ein stor musikalsk skatt.

Eg har fått med meg fire konsertar med Procol Harum. Den femte var planlagt i fjor vår, men koronaen kom i vegen. Etter den svært imponerande konserten i Drammen for tre år sidan var eg og broder Ole Magne så heldige å få helse på og slå av ein liten prat Gary Brooker. Ei stor stund for to enkle kvennbøgardingar, som gjennom eit langt liv har bruka ubegripeleg mykje tid og pengar på musikk.

Håpet om å få oppleve konsert nummer fem med Procol Harum lever i høgste grad. Eg ser at gruppa planlegg nye turnear.

Eg gratulerer min store musikalske helt med dagen.

Dei to første på Mount Everest

Edmund Hillary frå New Zealand og Tenzing Norgay frå Nepal nådde 29. mai 1953, som dei første menneska i historia, toppen av Mount Everest.

På slutten av oppstigninga måtte dei forsere ein tolv meter høg steinvegg. Dei fann ein sprekk, og klarte å ta seg opp.

Opphaldet på toppen varte i eit kvarter. Hillary tok eit bilde av Tenzing. Tenzing la igjen ein sjokolade i snøen som ei offergave, og Hillary la igjen et kors. Fordi Tenzing ikkje visste korleis han skulle bruke eit kamera, er det ingen bilde av Hillary der. (Wikipedia)

Da bombene regna over Norge

27. mai 1940 vart Bodø lagt i ruinar, etter eit massivt tysk bombeangrep. I løpet av to timar slapp flya 70 tonn bomber over byen. Med unntak av rundt 1.500 personar, var innbyggarane evakuerte før angrepet. 15 menneske mista livet.

420 av dei 760 husa i Bodø var jamna med jorda. I dag finst det få bygningar som er eldre enn 1945 i nordlandsbyen.

I samband med krigsutbrotet vart ei rekke byer og tettstadar i Norge øydelagde av tyske bomber. Det gjaldt m.a. Elverum, Nybergsund, Åndalsnes, Namsos, Steinkjer, Molde, Kristiansund, Kristiansund, Dombås, Grong, Harstad og Narvik.

Italiensk utom landa

Eg har lært meg at når folk i Bud tek seg ein tur ut på svaberga, så er dei «utom landet». Uttrykket betyr «på hi sida av været, ut mot Hustadvika».

Dette er eit fotominne frå torsdag 27. mai 2018. Da tok eg og Mette ein tur utom landet. Det var ein reint så vakker kveld, og sanneleg fekk vi ikkje besøk av ein italienar med på kjøpet.

Cruiseskipet AIDAsol er 250 meter langt og 32 meter breitt. Ein flott båt, som saman med alle dei andre cruiseskipa som vanlegvis er å sjå på Hustadvika har vore borte sidan 2019. 

Postkontora som forsvann

I 2022 vil det vere kun seks postkontor att i Norge. Eitt av dei ligg i Longyearbyen, resten i Oslo. Frå å vere eit samlingspunkt i nær sagt alle krikar og krokar av dette landet, vart postkontoret gradvis ein serviceinstitusjon som verken kundane eller Postverket sjølv hadde bruk for. Når sjefane i Postverket mottok protestar frå fjern og nær kom dei ikkje per brev, men mest på telefaks.

Nokre tal henta frå Wikipedia viser ei utvikling som nesten kan verke brutal:

I 1950 var det 3641 postkontor (fordelt på 4771 poststader).
I 1960 var det 3656 postkontor (fordelt på 4853 poststader).
I 1970 var det 3040 postkontor (fordelt på 3514 poststader).
I 1980 var det 2724 postkontor (fordelt på 2909 poststader).

Den store omstillinga starta på 90-talet. Oppslaget frå avisa Glåmdalen gir eit godt bilde på korleis folk reagerte. Eg har sjølv vore med på å lage mange liknande oppslag. Det var ramaskrik og dommedagsprofeti overalt. Vart postkontora nedlagde kom ikkje folk til å treffe kvarandre meir, fråflyttinga ville skyte fart og bygder og grender skulle til slutt bli avfolka.

Mange utkantar i Norge slit med nedgang i folketalet. Men det vil vere ei svært avansert vitskapeleg øving å bevise at mangelen på postkontor, mange var opne berre nokre få timar midt på dagen, har skulda. Grunnane er heilt andre. Eg tenker ofte på Torjulvågen i samanhengar som dette. Der var det rabalder da først postkontoret, og deretter skulen, forsvann. I dag har bygda Tingvollost, som betyr uendeleg mykje meir for Torjulvågen enn kva skule og postkontor gjorde til saman. Nokon svarar på omstilling med kreativitet og pågangsmot. Andre gir opp.

Om nokon saknar postkontoret, må vel det først og fremst vere av nostalgiske grunnar. Datateknologi og Post i butikk gjev oss det vi treng - ja, mykje meir enn kva vi for eit par tiår sidan var i stand til å fantasere om.

Ein draum om Månen

John F. Kennedy hadde ikkje vore president i meir enn snaue fem månader, da han 25. mai 1961 tok til orde for å sende menneske til Månen innan utgangen av 60-talet. Forslaget vart fremma tjue dagar etter den første bemanna amerikanske romferda, Freedom 7.

Det enorme Apollo-programmet vart sett i verk, og åtte år seinare gjekk Kennedy sin draum i oppfylling. Det fekk han ikkje sjølv oppleve. Men da Apollo 11 landa på Månen 20. juli 1969, vart det plassert ein blomsterbukett ved grava til Kennedy. På kortet stod det: «Mr. president, the Eagle has landed.»

Ei lykt som viser veg

Kystverket har ansvaret for drift og vedlikehald av 21.000 navigasjonsinnretningar langs norskekysten. Ei av desse er lykta på Nørdre Odden rett utanfor Bud.

Eg kjører rett som det er ned til Lisjesundet for å beundre det alltid skiftande lyset som himmel og hav skaper i dette farvatnet. Lykta på Nørdre Odden ligg slik til at ho ofte blir med på bilda eg tek herifrå.

Dette har vorte som ein favorittplass for meg. Det slår meg at det å sitte her og sjå utover mot storhavet, gjev den same indre opplevinga som å vandre rundt på seterstølen og sjå mot fjell og vidder. Livet byr på stunder der du veldig sterkt kjenner at du er ein del av noko som er mykje større enn deg sjølv. (Klikk på bilda for å gjere dei større).

Til minne om eit geni

23. mai er det 25 år sidan Aukrustsenteret i Alvdal vart opna av kong Harald.

Senteret, som no har skifta namn til «Huset Aukrust», er krona på livsverket til geniet Kjell Aukrust. Har du sans for det universet som Aukrust skapte gjennom ord og bilde, er senteret absolutt verdt eit besøk.

På denne dagen i 1906 døydde Henrik Ibsen. 20.000 menneske var samla utan for Trefoldighetskirken i Oslo under gravferda 1. juni.

På dagen 100 år etter at diktaren døydde, vart Ibsen-museet opna i Arbiensgate 1 i Oslo.

23. mai er gebursdagen til Lars Sponheim (f. 1957) og dødsdagen til diktaren Ola H. Hauge (1908-1994) - begge frå Ulvik i Hardanger (Sponheim er født i Halden).

Om ting kunne tale...

Da eg slutta i Aura Avis etter 24 år i redaktørstolen, tok eg ikkje med med meir frå kontoret enn at det fint fekk plass i ein handlepose. Det meste av minne som er verdt å ta vare på, har eg i hovudet.

I posen ligg to gjenstandar som på ulikt vis har affeksjonsverdi. Den eine er ein kniv som eg stal på teknisk avdeling første arbeidsdagen, slik at eg ulovleg og i strid med filmsatsparagrafen kunne utføre grafisk småarbeid etter at typografane hadde gått heim.

Den andre gjenstanden er enda meir spesiell. Det er ein brevopnar som eg fekk i konfirmasjonsgåve av mine to doble søskenbarn i Bøfjorden. Den har vore med meg på alle dei seks arbeidsplassane der eg var tilsett i løpet av 43 år i yrkeslivet.

Med denne brevopnaren har eg spretta opp mange tusen brev av ymse slag. Eg kan i fleng nemne lesarbrev, hatbrev, siviliserte brev, tips, pressemeldingar, bestilling av abonnement, oppseiing av abonnement (ikkje sjeldan i affekt), lesarbrev, rekningar verdt mange millionar kroner og tonnevis med offentlege dokument og unyttig reklame. Ja, lista kan lett gjerast enda lengre.

Det slår meg: Tenk om brevopnaren og kniven kunne fortelje. Dei har verkeleg sett og høyrt mykje frå sin faste plass i pennhaldaren. Det hadde vore ei interessant historie. På heimekontoret ligg desse to gjenstandane lett synlege, slik at eg heile tida blir påmint om alt det rare eg har vore med på.

I dag har ingen bruk for brevopnar på kontoret. Mengda med brev og papiraviser har minka så drastisk, at dei siste par åra eg jobba i Aura Avis brydde vi oss ikkje om å hente posten kvar dag. For 15-20 år sidan flaut det uhorvelege mengder med uopna post på pulten når eg kom tilbake frå ferie. Eg brukte fleire timar på å gå gjennom alt. Dei siste åra var denne mengda redusert til ein bunke med fire-fem brev. Det tok berre nokre få minutt å rydde opp.

Det er ikkje lenger postombering kvar dag. Eg trur vi berre må innsjå at det har ein grunn.

Mai er ikkje alltid det same som mai

Mai er ein mangfaldig månad. Desse to bilda frå Tæla er begge tekne 21. mai. Det øvste er tatt i 2011. Da var det for det meste bert. Bildet er frå 2015, og viser at det var skiføre heilt ut til hytta.

Mai og mai er to heilt forskjellige ting. Ingen annan månad blir møtt med så store forventningar. Og ingen annan månad gjev folk som trur på våren så store nedturar. 

Ufattelege dimensjonar på Norges største ras

Ei svært dramatisk hending knytta til 19. mai er raset i Verdal i 1893. Verdalsraset er det største raset nokon gong i Norge. 105 gardsbruk gjekk med og 116 menneske omkom. Mengder med husdyr måtte bøte med livet. Blant dei omkomne var ordførar Andreas Tessem og kona hans.

Dimensjonane var ufattelege. Skredet omfatta eit område på 14,5 kvadratkilometer, og 55 millionar kubikkmeter med masse sklei ut i den flaumstore Verdalselva. Tenk deg eit drygt 2 km breitt areal som strekker seg 7 kilometer frå der du bur. Det er heilt utruleg. 

Fleirtal for landsmål i Rindal

I mai for 104 år sidan var det målavrøysting i Rindal, les vi i avisa Nordmøringen.

I Fredriksli krets vann landsmålet med 14 mot 12 røyster, medan avrøystinga i Grøtan krets viste 31 mot 28 i landsmålet sin favør.

Ei strålande 17. maihelg - som enda med lungebetennelse

I 2013 fall 17. mai på fredag før pinse. Dermed vart det ei langhelg på Tæla, til overmål velsigna med strålande ver og brukbart skiføre.

Det vart 17. maitog på ski i traktene rundt hytta. Nokså sikkert var dette det einaste toget i landet der samtlege deltakarar var utstyrt med både maisløyfe og ski på beina.

Det var flotte dagar for det enno ikkje gifte paret Fjøren/Ansnes.

Vi reiste ned frå Tæla 1. pinsedag. Dagen etter sette eg meg ned for å sjå fotballkamp. I løpet av første omgang kjente eg at eitt eller anna var på gang i kroppen. Før kampen var omme sat eg og fraus med høg feber.

Tysdag heldt eg senga, før eg onsdag måtte krype til korset og oppsøke lege. Han kom raskt med diagnosen. Det var lungebetennelse - til overmål så aggressiv at han ville legge meg inn på sjukehuset i Molde. Det vart fem døgn på sjukehuset og deretter to vekers sjukemelding.

Så slik gjekk det med den 17. maihelga. Kle dykk godt og feir med måte!  

Ei 207 år gammal grunnlov

Grunnlova vart samrøystes vedteken av Riksforsamlinga på Eidsvoll 17. mai 1814. Denne dagen vart også den danske prinsen Christian Frederik valt til norsk konge. Han overlet trona til svenske Karl 13. (Karl 2. i Norge) 10. oktober same året.

I 1936 heldt Stortinget 17. maifest. Dette er rekna som innstiftinga av nasjonaldagen. 

I 1864 vart «Ja, vi elsker dette lan­det» for første gong framført. Det skjedde ved grunnlova sitt 50-årsjubileum.

I 1870 vart det første barnetoget arrangert i Oslo på initiativ av Bjørnstjerne Bjørnson.

I7. mai  1970 starta nasjonalhelten Thor Heyerdahl på si ferd over Atlanterhavet med Ra II. Ekspedisjonen med Ra I måtte avbrytast, da flåten var nær ved å gå ned utanfor Barbdos. Men Ra II heldt seg flytande, og kryssa Arlanterhavet i tidsrommet 17. mai - 12. juni.

Ulv og bjørn vart freda - men ingen fred

15. mai 1973 vart ulv og bjørn freda over heile landet. Ulven er rekna for å vere kritisk trua. Den siste teljinga vinteren 2019/2020 viste til saman 103-106 ulvar med heilt eller delvis tilhald i Norge, opplyser WWF på si nettside.

I Norge er det i dag rundt 150 brunbjørnar.

Jerven vart freda over heile landet i 1982 og gaupa i 1994. 

Uansett kva ein måtte meine om desse rovdyra, står det ikkje til å nekte at fredinga har ført til mange konfliktar. Mange bønder har gitt opp sauehaldet som følge av rovdyrplagen. Stortinget har heller ikkje klart å finne fram til ei rovdyrforvaltning som er nemneverdig konfliktdempande.

Til minne om Oslo sin skytshelgen

15. mai, hallvardsmesse, er ein katolsk minnedag til ære for den norske helgenen St. Hallvard, som skal ha lidd martyrdauden ti år etter Olav den heilage. Hallvard er Oslo by sin vernehelgen og pryder byvåpenet (bildet).

På primstaven er dagen avmerkt med ein kvernstein eller nokre prikkar med korn. Hallvardsmesse har vore mykje bruka som merke for såtid. Sør i Norge var dagen gjerne den siste sådagen. På Austlandet skulle tre dagar før og tre dagar etter 15. mai vere den beste såtida. I dei nordlege delane av Norge var hallvardsmesse ofte starten på såtida. Det var også stader der dei slapp kyrne ut på beite denne dagen.

I Sunndal vart 25. mai kalla gamle hallvardsmesse.

Meir om hallvardsmesse finn du her.

Da Detektimen måtte vike for EM i turn

Godt vaksne TV-sjåarar vil hugse at Detektimen alltid gjekk på fredagar. I ei tid der folk hadde bere ein TV-kanal å velje i og NRK og framleis brukte fredagskvelden til å sende folkeopplysning på radio, var Detektimen eit høgdepunkt i veka.

Eit klipp frå Tidens Krav 13. mai 1971 gjev eit innblikk i ei anna TV-tid.  På grunn av ein programkollisjon den veka måtte Detektimen nemleg flyttast til torsdag. Avisa melder at episoden av «Ironside» ville bli sendt torsdag kl. 22.15. Så viktig var Detektimen.

Og kva var så grunnen til denne endringa i programmet? Jau, europameisterskapet i turn. Turn hadde høg status som TV-underhaldning for femti år sidan, så til og med Detektimen måtte vike. «På grunn av Europamesterskapet i turn i Madrid i fjernsynet fredag, er «Detektimen» flyttet til i kveld kl. 22.15», melder TK.

I dag er er det ikkje noko som heiter Detektimen, og turnsendingane er for lengst borte frå skjermen.

Ein polfarar og ein popartist

Aleksander Rybak og Fridtjof Nansen er på kvar sin måte knytta til 13. mai. Nansen døydde på denne dagen i 1930, medan Rybak vart fødd 13. mai 1986.

Fridtjof Nansen var polfarar, forskar og diplomat. I 1922 fekk han Nobels fredspris for sin store internasjonale innsats for flyktningane etter første verdenskrig.

I 2009 gjekk Aleksander Rybak inn i populærhistoria, etter sin overlegne seier i Melodi Grand Prix med melodien «Fairytale». Også i 2018 representerte han Norge med MGP, den gongen med 15. plass som resultat.

Kjært landemerke fjerna

Det har vekt stor harme i sosiale media at den såkalla fyrstikktolla på rv 70, like ved grensa mellom Sunndal og Tingvoll, no er fjerna. Tolla har gjennom alle år vore eit kjent og kjært landemerke for dei vegfarande.

Byggeleiar for drift midt i Statens vegvesen, Joakim Darell Albrigtsen, opplyser til Aura Avis at det rundt 100 år gamle treet vart saga ned av trafikksikkerheitsmessige årsakar.

Heroisk krigsinnsats i Hegra

Etter ein kamp som varte i 25 døgn, overga Hegra festning i Stjørdal seg til tyskarane 5. mai i 1940.

Festninga var opphaveleg eit grensefort mot Sverige, og vart nedlagt i 1926. I aprildagane 1940 vart festninga rydda og sett i stand. Under major Hans Reidar Holtermann si leiing heldt 284 norske soldatar, samt kvinna Anne Margrethe Strømsheim, ut i tre og ei halv veke før overmakta vart for stor.

Seks mann mista livet i kampane i og rundt Hegra festning.

Dystre koronatal for eitt år sidan

Går vi eitt år tilbake i tid, til 5. mai 2020, viser nyheitsbildet at pandemien for hardt fram i Europa. Storbritannia og Italia hadde på dette tidspunktet 28.000 koronadødsfall kvar, medan talet i USA var kome opp i 70.000. På verdsbasisis hadde viruset kravd 252.000 liv.

For eitt år sidan hadde 214 nordmenn døydd som følge av koronasmitte.

Kaldt og solrikt: Flotte dagar på hytta

Denne veka vart det endeleg ein Tæla-tur igjen. Eg fekk to fine døgn på hytta, med flott skiføre og mykje sol. Men temperaturen var ikkje all verda. I den utruleg skarpe lufta brukte eg solkrem med faktor 60 på turen innover til Veltret torsdag. Det viste seg å vere nødvendig.

Da eg forlet hytta 1. påskedag stakk grastustane opp av snøen på stølen. No er snødjupna rundt ein meter. Nattefrosten, så lenge den varer, gjer at snøen minkar seint. Det kan snu fort på denne tida av året, men planen er likevel å ta ein skitur til før vår og sommar vinn over vinterkreftene.

Det var stort sett for kaldt å sitte ute. Men kva gjorde vel det? Ved glaset i Tælastuå gløymer ein fort både tid og stad. Tankane flyg fort og lett når blikket kviler på så vakker natur.

Gauksmesse og arbeidarene sin dag

Arbeidarane sin dag 1. mai er ifølge primstaven gauksmesse, eller gaukdagen. Namnet har truleg samanheng med gaukmånaden (gno. gaukmána∂r, m.), som var første sommarmånad i førkristen tid. Primstavteiknet er enten ein fugl (gauk) eller eit (dobbelt)kors.

Ved gauksmesse var gauken ventande. Dagen ga varsel om sommarveret.

Historia til 1. mai som kampdag for arbeiderrørsla går tilbake til 1889, da den internasjonale arbeidarkongressen møttest i Paris for å stifte Den annen internasjonale. Etter framlegg frå deï fagorganiserte i USA vart 1. mai vedteken som demonstrasjonsdag.

I Norge vart den første 1. maiferinga gjennomført i 1890. I 1935 vart 1. mai vedteken som offisiell flaggdag her i landet. I 1942 innførte Quisling-regjeringa 1. mai som lovfesta fridag. Denne lova vart oppheva i 1945. To år seinare bestemte Stortinget så at 1. mai skulle vere offentleg høgtidsdag i Norge.

Våren for 35 år sidan vart vi nordmenn godt kjende med namnet på ei måleeining dei færraste fram til da hadde høyrt om, becquerel. Tsjernobyl-ulykka 26. april 1986 skulle kome til å påverke livet i mange land i Europa. Eksplosjonen ved atomkraftverket spreidde store mengder med radioaktivitet over m.a. Norge.

For å seie det enkelt, er becquerel eit uttrykk for mengde utsendte radioaktive partiklar per sekund. Norske bønder og reineigarar fekk oppleve at mengdene som hamna i Norge, i særleg grad radioaktivt cesium, var så store at dei trua dyrehaldet. I kjøtt frå reinskalvar vart det målt opptil 40.000 becquerel per kilo, og i sauekjøtt på det meste 10.000 becquerel per kilo. Etter at styresmaktene sette grensa til 600 becquerel per kilo, vart det nødvendig med nedforing av både sau og tamrein.

Eg jobba i avisa i Fylket i Molde på denne tida, og hadde nær kontakt med både bønder og landbruksorganisasjonar i Møre og Romsdal. Særleg slakterisamvirket fekk ein stor jobb med organisering av nedforinga. Situasjonen var nesten uverkeleg. Plutseleg var landbruket i vårt fylke ein del av den store verda.

Tsjernobyl-ulykka er den verste kjernekraftulykka i historia. 28 arbeidarar ved anlegget omkom p.g.a. akutt stråleskade, og seinare døydde 19 til. Truleg har fleire hundre tusen personar opp gjennom åra døydd som følge av seinskadar.

Ein kort karriere og eit kort liv

For tjue år siden, 24. april 2001, døydde artisten Gro Anita Schønn. Ho vart berre 51 år gammal.

Ho var det ein trygt kan kalle ein folkekjær artist. Gjennombrotet kom i 1969 med «Lutfattig læregutt». Seinare kom hits som «En enkel sang om frihet» og «Er det underlig man lengter bort iblant».

Gro Anita Schønn var ofte å høyre på Norsktoppen. Ho  medverka seks gonger i norsk Melodi Grand Prix og vart nominert til Spellemannprisen i 1975 som årets vokalist.

Frå påskeidyll til full vinter

April og april er to forskjelige ting. Det har vi ikkje minst fått oppleve i år. Her i Robinsonmarka sette vi ut terassemøblane forrige helg, og feira hendinga med eit diskret glas kvitvin i det fri. Ei veke seinare er det full vinter igjen.

Begge desse bilda er tatt 24. april. Til venstre er det skidag 1. påskedag på Tæla i 2011, med mykje triveleg folk samla. 21 gjester var innom, viser minnet som kom opp på Facebook. Bildet til høgre er tatt frå terassen vår om morgonen 24. april 2021. Det har vore mange slike morgonar i Bud denne aprilmånaden.

Bilda frå påska 2011 viser at det var mykje fint ver. Påskehelga kom uvanleg seint dette året. 1. påskedag var altså 24. april. Det seinaste den kan kome er 25. april. Sist det skjedde var i 1943, og det vil ikkje hende igjen før i 2038. 1. påskedag kan tidlegast kom 22. mars, noko som sist hendte i 1818. Neste gong er i 2285.

Statistisk sett er for øvrig 19. april den vanlegaste dagen å feire 1. påskedag på.

La deg ikkje lure av april!

Bildet til venstre er tatt gjennom frontruta på bilen 22. april 2016. Eg står i ei busslomme på Istad, der det snør. På Facebook dukkar det opp eit minne frå denne dagen, og eg skreiv: «Snøvær stort sett i hele dag. Ganske vanlig på en 22. april. Om vi liker/tror det eller ei.»

Ja, slik er det med denne aprilmånaden. Når eg no sit her ute mot Hustadvika og skriv desse linene om formiddagen 22. april 2021, dalar snøen ned utanfor glaset. Vergudane fornektar seg ikkje. April er ein vårmånad, og mange likar å tru at dette er ei tid da sola varmar, snøen smeltar og nytt liv av daude gror. Men verstatistikken viser noko heilt anna.

Wikipedia definerer begrepet aprilver slik: «Aprilvær er en folkelig betegnelse på en ustadig værtype med raske skiftninger mellom strålende solskinn og byger - oftest lokale småbyger med regn, små hagl, sludd og/eller snø. Værtypen hører våren til, og mange steder i Norge kan aprilvær være vel så vanlig i mai og første del av juni - i fjellet og lengst nordpå er det ofte fortsatt full vinter i april.»

Heller ikkje mai, som melder seg på om ei dryg veke, er trygg. Hugsar du maimånaden i fjor? Det gjer i alle fall eg. Det kraftige snøfallet gjorde at det berre var så vidt eg kom meg heilskinna på arbeid. Ikkje berre ein dag, men i vekevis.

Det er lov å håpe på sol og varme, men lurt å vere førebudd på noko heilt anna.

Han ga oss folkeeventyra

Jørgen Moe, ein person som mange heilt sikkert har eit forhold til, men kanskje ikkje veit så mykje om, vart fødd 22. april 1813.

Moe var biskop og diktar, men er mest kjent for samarbeidet med Peter Chr. Asbjørnsen om innsamlinga av norske folkeeventyr.

Moe kom til verda på Moe i Hole, og døydde 27. mars 1882 i Kristiansand.

Nyleg skreiv eg på denne sida om den provisoriske brua som vart bygd, etter at isen tok gangbrua ved Hyllbakkan i Kvenndalen i februar 2008. 

Dyktige karar, med Endre Ellevset og Ole Johan Kvendbø i spissen, sveisa saman ei ny, permanent bru. 17. oktober 2009 var det dugnad, der det nye byggverket vart heisa på plass. Det må vere rett å seie at Ole Johan og Bjarne Holten var dei som tok dei tyngste og viktigaste taka under dugnaden.

Den nye brua vart heva ein god del i høve til den gamle. No har ho stått der i snart tolv år. Inntrykket mitt er at trafikken over brua aldri har vore større enn no. (Klikk på bilda i galleriet under for å gjere dei større).